Exsultate Jubilate W.A. Mozarta

Motet Exsultate, jubilate powstał w styczniu 1773 roku w Mediolanie podczas trzeciej wizyty Mozarta i jego ojca Leopolda we Włoszech. Przybyli oni tam na premierę Lucio Silla, opery seria napisanej przez młodego kompozytora na zamówienie teatru książęcego w Mediolanie. Główną partię wokalną wykonał Venanzio Rauzzini (1746-1810) – jeden z najsławniejszych kastratów tamtych czasów, znany również jako pianista i kompozytor, który w późniejszym okresie odnosił wielkie sukcesy w roli nauczyciela i impresario w angielskim Bath.

Exsultate Jubilate by W.A. Mozart

Venanzio Rauzzini śpiewał w tej operze rolę Cecilio a Leopold ocenił jego głos: „jak anioł”. Mozart miał wiele radości ze współpracy z muzykiem, który był znakomitym śpiewakiem ale też wszechstronnie utalentowanym artystą.

Teatr Książęcy w Mediolanie

Mozart napisał utwór religijny. Jednak zastosowane techniki kompozycji i formy są pewną niespodzianką: zetknął ze sobą dwa różne światy – kościół i operę i połączył je w umiejętny sposób.

M.A. Mozart, 1770

Definicja motetu jest tak stała jak angielska pogoda. We Włoszech w XVIII wieku motet był „religijną łacińską kantatą solo [skłądającą się] z dwóch arii i dwóch recitativów [oraz] alleluia” (Quantz, 1752). Mozart okroił formę o jeden recitative co mogłoby sugerować, że gonił go termin ukończenia utworu. Ten brak nasunął Mozartowi pewien pomysł - taką skróconą formę zastosował wkrótce w swoich koncertach instrumentalnych.

Leopold Mozart, 1765

Motet składa się z trzech części:

1.  Allegro  (Aria: Exsultate, jubilate) – Recitative (Fulget amica dies)
2.  Andante (Aria: Tu virginum corona)
3.  Allegro (Alleluia)

Część trzecia Alleluia jest bardzo lubiana przez słuchaczy. Stąd jest wykonywana często jak aria koncertowa, osobno.

W.A. Mozart, 1777

Instrumentacja pierwotna składa się z smyczków, oboju, rogów i organów. Mozart skomponował Exsultate Jubilate w krótkim czasie na dwa tygodnie przed jego siedemnastymi urodzinami. Przybliżoną datę ukończenia i pierwszego wykonania motetu określił on sam w dopisku do listu do swojej siostry Nannerl. Miało to być 16 stycznia. W liście Mozart napisał, że utwór zostanie wykonany w kościele następnego dnia.

Nannerl Mozart

Po upływie sześciu lat w Salzburgu wykonano nową wersję Exsultate, jubilate. Śpiewał inny słynny kastrat Francesco Ceccarelli, a koncert odbył się prawdopodobnie w kościele Św. Trójcy, 30 maja 1779 roku. W diariuszu Nannerl Mozart zapisała, że Wofgang z ojcem jedli tego dnia obiad na plebanii przy kościele.

Kościół Św. Trójcy w Salzburgu

Duży kontrast nastroju i stylu występujący w motecie stawia duże wymagania dla śpiewaków. Muszą połączyć szybkie kwieciste pasaże z liryzmem, momentami wielkim. Otrzymali to w spadku po Rauzzinim, którego biegłość wokalna była wyznacznikiem dla tej kompozycji Mozarta. W każdym razie ta wczesna, radosna i błyskotliwa praca Mozarta stała się zasłużenie bardzo popularna wśród całych generacji sopranów (dla współczesnych kontratenorów skala motetu jest zbyt rozległa).

Venanzio Rauzzini

Motet otrzymał nazwę Exsultate, jubilate od dwóch pierwszych słów łacińskiego tekstu.Oznaczają one w wolnym tłumaczeniu „cieszcie się i radujcie”. Każdą część rozpoczyna instrumentalny wstęp podobnie jak w operowych ariach. W istocie styl motetu jest więcej operowy niż kościelny.

Nannerl, Wolfgang i Leopold Mozartowie

Mozart Motet (K165)

Exsultate, jubilate,
O vos animae beatae
exsultate, jubilate,
dulcia cantica canendo;
cantui vestro respondendo
psallant aethera cum me.
	
Fulget amica dies,
jam fugere et nubila et procellae; 
exortus est justis inexspectata quies. 
 
Undique obscura regnabat nox, 
surgite tandem laeti qui  timuistis adhuc,
et jucundi aurorae fortunatae.
frondes dextera plena et lilia date. 
	
Tu virginum corona, 
tu nobis pacem dona, 
tu consolare affectus, 
unde suspirat cor.
Alleluja.

Tłumaczenie (wg xixi, wloski.ang.pl):

1.Cieszcie się i radujcie
o dusze blogosławione
śpiewając słodkie pienia
odpowiada na wasz śpiew
Niebo, śpiewając psalmy.

2.Lśni dzień przyjacielu
Zniknęły chmury i burze
nieoczekiwany pokój zstąpił na uczciwych
tam gdzie królowala noc ciemna.
Obudźcie się też szczęśliwi,
Wy co w bojaźni żyliście
i radośći ku wschodowi szczęśliwemu
podarujcie korony kwiatów i lilii.

3.Korono Dziewic, przynieś nam pokój
Uspokój pragnienie za którym wzdycha serce.

4.Alleluja alleluja

Philip Jackson - Exsultate, Jubilate